ถอดรหัสไทย Decoded THAINESS : คุณรู้จักความเป็นไทยมากน้อยแค่ไหน ? อะไรที่นิยามความเป็นไทยในความคิดของคุณ ? .. เพียงแค่นึกถึงคำถามที่เกี่ยวกับความเป็นไทย ในสมองของ ดิฉันก็มีรูปเมฆลอยเข้ามาในความคิด อะไรคือไทยแท้ กันแน่ ?? นี่เป็นคำถามแรกที่ต้องคิด เมื่อยุคสมัยเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว ถึงขั้นเทคโนโลยีสามารถชี้นำความเป็นอยู่ของมนุษย์ได้ คำถามนี้ จึงกลายเป็นคำถามที่ค่อนข้างยาก เพราะคำตอบมีเป็นร้อยเป็นพัน
สุดสัปดาห์ที่ผ่านมา ดิฉันได้รับโอกาสอันสุดพิเศษ ก่อนประชาชนคนไทยทั้งประเทศ ในการ ได้ไปเยื่ยมชม นิทรรศการชุดใหม่ของมิวเซียมสยาม พิพิธภัณฑ์การเรียนรู้ที่ทันสมัยสุดแห่งหนึ่งของประเทศไทย หลังจากที่มิวเซียมสยาม ได้ปิดไปประมาณ ๑๘ เดือนก่อน เพื่อทำการปรับปรุง เปลี่ยนแปลงและเตรียมจัดแสดงเรื่องราวนิทรรศการชุดใหม่ แทนชุดเก่า นิทรรศการเรียงความประเทศไทย ที่เปิดให้บริการความรู้ที่แสนจะสนุกสนานมาถึง ๘ ปี เต็ม โดยครั้งนี้ นิทรรศการชุดใหม่ กำลังจะเปิดตัวอย่างเป็นทางการ ในอีกไม่กี่เดือนข้างหน้านี้แล้ว จะมีห้องนิทรรศการให้ชมใหม่ถึง ๑๔ ห้อง ซึ่งได้แก่ ไทยรึเปล่า, ไทยแปลไทย, ไทยตั้งแต่เกิด, ไทยสถาบัน, ไทยอลังการ, ไทยแค่ไหน, ไทยวิทยา, ไทย Inter, ไทยชิม, ไทยดีโคตร, ไทยเชื่อ, ไทยประเพณี และ ห้องไทยแชะ
แต่ … โอกาสสุดพิเศษที่ดิฉันได้เข้าชมในครั้งนี้ ยังดูไม่ครบทุกห้องนะคะ ไม่ต้องอิจฉาไปค่ะ เป็นเพียงออเดริฟ์เล็กๆ น้อยๆ เหมือนแคบหมูจิ้มน้ำพริกหนุ่ม ก่อนข้าวเหนียวในกระติบจะตามมา เพราะอีก ๘ ห้องที่เหลือ ยังอยู่ในช่วงดำเนินการจัดสร้าง และคาดว่าจะเปิดให้ชมอย่างเป็นทางการแน่นอน ในเดือนธันวาคม ๒๕๖๐ นี้
ดิฉันเลยขออนุญาตบอกกล่าว และเชิญชวนประชาชนทุกท่านกันล่วงหน้า ด้วยการนำเสนอนิทรรศการ ๖ ห้องแรก พอเรียกน้ำย่อยกันก่อน ตามกันมาเลยค่ะ เริ่มกันที่ห้องแรก :
ห้องไทยรึเปล่า
เพียงก้าวแรกที่เข้ามา คุณจะพบกับ เลดี้ กาก้า อ๊ะไม่ใช่ ! นี่คือ หุ่นโมเดล แต่ชัดเจนในความเป็นเลดี้ กาก้า ด้วยปรากฎการณ์ที่เป็นกระแสโด่งดัง เมื่อครั้งเลดี้ กาก้ามาเปิดคอนเสิร์ตในเมืองไทย ในปีพุทธศักราช ๒๕๕๕ ที่ดิฉันบอกว่า เป็นหุ่นโมเดลเลดี้ กาก้า ได้เต็มปากเต็มคำนั้น เพราะชฎาที่เธอสวมอยู่บนศรีษะ คือ ปรากฎการณ์ที่โด่งดังไปทั้งประเทศไทย ถึงความไม่เหมาะสม ไม่ควร ไม่ถูกกาลเทศะ นอกจากหุ่นโมเดลเลดี้ กาก้า ที่ยืนตระหง่านด้วยท่าไหว้แบบไทยๆ อยู่กลางห้องแล้วนั้น รอบตัวของเรา ยังมีจอมอนิเตอร์ที่นำเสนอปรากฎการณ์ไทยๆ ให้ชมอีกหลายๆ อย่าง ไม่ว่าจะเป็น ผัดไทยที่ใครๆ ก็สงสัยว่าเป็นอาหารไทยหรือไม่ หรือกรณีข่าวเกี่ยวกับการแสดงทางศิลปะชั้นสูงของประเทศไทย เช่น โขน ที่มีการถกเถียงว่าเป็นการแสดงของชาติใดกันแน่ หรือจะอีกกรณีในวงการบันเทิง กับปรากฎการณ์การคัดเลือกนักแสดงประกอบละครข้าบดินทร์ ที่มีการคัดนักแสดง อย่าง เจมส์ มาร์ และแมท ภีรนีย์ มาเป็นนักแสดงบทสำคัญของเรื่อง
กระแสวิจารณ์ในการคัดเลือกนักแสดงในครั้งนี้ ต้องเรียนตามตรงว่า ดิฉันก็คือ หนึ่งในผู้สร้างปรากฎการณ์กับกระแสวิจารณ์ถึงความไม่เหมาะสมในครั้งนั้นค่ะ แต่ในที่สุด คนไทยทั้งประเทศก็ต้องยอมรับในฝีมือ ความเพียรพยายามในการนำเสนอความเป็นไทยออกมาให้เห็นเป็นที่ประจักษ์ชัดว่า การวัดความเป็นไทย คงวัดกันไม่ได้ที่หน้าตาตี๋ๆ หรือ ฝรั่งจ๋า แต่การนำเสนอและการแสดงออกต่างหากที่น่าสนใจและทำให้เราตระหนักในคุณค่าของความเป็นไทยมากน้อยแค่ไหน แค่ห้องแรก ก็ชวนให้ขบคิดกันมากมายกับประเด็นต่างๆ ในสังคมที่มองหาความเป็นไทย ว่าอยู่ที่ไหนกันแน่ เราไปต่อห้องที่สอง ซึ่งจะทำให้เราเห็นและรุ้จักคำว่าไทยมากขึ้นค่ะ
ห้องไทยแปลไทย
เดินเข้ามา พร้อมกับอาการนะจังงัง เหมือนโดนสะกดจิตตรงใต้ฝ่าเท้าของเรา เพราะห้องนี้เราจะพบเจอกับหมุดคณะราษฎรที่หายไปค่ะ แต่หมุดที่ว่าไม่ใช่ของจริงนะคะ อย่าได้ตกใจค่ะ เป็นหมุดจำลองทีประกอบการเล่าเรื่องไทยแปลไทยในห้องนี้ค่ะ
นิทรรศการ ถอดรหัสไทย ในห้องนี้ จัดแสดงความเป็นไทยในประวัติศาสตร์ตั้งแต่ยุคสุโขทัย หลักศิลาจารึก ถ้วยชามสมัยสุโขทัย และความเป็นไทยอีกมากมายตั้งแต่เริ่มต้นจนกระทั่งถึงปัจจุบัน โดยมีการแบ่งเป็นโซนเรียงไล่มาตามประวัติศาสตร์อย่างชัดเจนในแต่ละยุคสมัย แต่ละเรื่องราวที่คุณจะได้เรียนรู้ ไม่ได้มีเพียงสิ่งที่คุณเห็นเท่านั้น แต่คุณต้องค้น ต้องหาคำตอบว่าในแต่ละลิ้นชักนั้น มีความรู้อะไรบ้างที่สอดแทรกอยู่ตามฝาผนังรอบด้าน ในส่วนของห้องนี้ ความสนุกคือ การได้ค้นความจริงที่อยู่ในลิ้นชัก เช่น สนธิสัญญาเบาว์ริ่ง และเหตุใดจึงเรียกพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๔ ว่าเป็น The First King of Siam หรือรูปแบบของเล่นแบบโบราณ ไม่เพียงแต่ในลิ้นชักเท่านั้น บนพื้นที่คุณเหยียบ ยังมี หม้อแม่นาคฝังอยู่ (มีจริง ๆ นะไม่ได้ล้อเล่น) หรือ บนเพดานของห้องมีวัฒนธรรม ประเพณี ศิลปะใดจัดแสดงอยู่ แนะนำว่าต้องดูให้ครบนะคะ และหายันต์เจ้าคุณเลสเตอร์ให้เจอด้วยค่ะ ^^
จบห้องนี้เราจะเข้าใจความเป็นไทยตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบันได้ชัดเจนยิ่งขึ้น และจะทำให้เราได้เข้าใจ ซึมซับความเป็นไทยของเราตั้งแต่เกิดให้มากยิ่งขึ้นในห้องถัดไป
เป็นห้องที่เรียกน้ำตาแห่งความจงรักภักดี
โดยเฉพาะในช่วงท้ายของการนำเสนอ ที่จบด้วยเพลงสรรเสริญพระบารมี
ห้องไทยตั้งแต่เกิด
ภายในห้องนี้ มีสิ่งแปลกตา และความตื่นใจกับเทคโนโลยีในการนำเสนอเรื่องราวรูปแบบใหม่ที่ทันสมัย ที่เรียกว่า ไฮดรอลิก โมดูล เป็นเทคโนโลยีที่เก๋ไก๋และไฮไลท์ที่สำคัญของนิทรรศการถอดรหัสไทย ก็ว่าได้ค่ะ ห้องไทยตั้งแต่เกิด บอกเล่าเรื่องราวตั้งการสร้างชาติ ความผูกพันระหว่างประชาชนคนไทยกับสถาบันหลักของชาติ อันได้แก่ ชาติ ศาสนา และพระมหากษัตริย์ เป็นห้องที่แสดงออกถึงความรักชาติ ความผูกพันระหว่างพสกนิกรและพระมหากษัตริย์ได้อย่างชัดเจน และเมื่อชมก็จะเข้าใจอย่างแจ่มแจ้งว่า พระมหากษัตริย์ไทยตั้งแต่อดีตจนปัจจุบัน ทุกพระองค์ทรงงานหนักเพื่อพสกนิกรไทยมากแค่ไหน
การนำเสนอมีทั้ง สี แสง เสียง การบอกเล่า การนำเสนอเหตุการณ์ประวัติศาสตร์ที่สำคัญในแต่ละช่วงเวลาจนถึงปัจจุบัน เป็นห้องที่เรียกความสุข ความตื่นเต้น ที่เราได้ย้อนเวลาและเรื่องราวกลับไปตั้งแต่แรกเริ่มของประเทศไทย ไม่ได้มีเพียงความรู้ ความสุขที่เราได้รับ แต่ยังเป็นห้องที่เรียกน้ำตาแห่งความจงรักภักดีได้เป็นอย่างดี โดยเฉพาะในช่วงท้ายของการนำเสนอ ที่จบด้วยเพลงสรรเสริญพระบารมี ซึ่งจะทำให้ทุกคนได้มีส่วนร่วมกับความรู้สึกที่กินลึกเข้าไปในหัวใจ และอิฉันเชื่อมั่นว่า เมื่อเพลงสรรเสริญพระบารมีขึ้น ความรู้สึกทุกอย่างจะถูกตรึงอยู่กับที่โดยไม่รู้ตัว
เป็นช่วงเวลา ๑๕ นาทีที่มีครบทุกความรู้สึก และครบอรรถรสทั้งในแง่ประวัติศาสตร์ สังคม วัฒนธรรม ศิลปะ ประเพณี รากเหง้า Pop Culture รวมไปถึงกระแสนิยมจากตะวันตกที่หลั่งไหลเข้ามา
ห้องไทยดีโคตร
แค่ชื่อห้องก็กินขาด ใครหลงใหลในงานศิลปะ สถาปัตยกรรม และความช่างประยุกต์ของคนไทย ห้องนี้มีความดีโคตรสมชื่อเลยค่ะ ไทยดีโคตร มีอะไรที่ดีโคตร โคตร เพียงแค่เข้ามา เราจะเห็นรูปแบบการนำเสนอที่เราสามารถมองเห็น และเปรียบเทียบงานศิลปะที่มีอิทธิพลต่อความคิด และการนำมาประยุกต์ด้วยฝีมือช่างไทยผ่านการนำเสนอรูปแบบพระปรางค์/พระเจดีย์ที่สวยงาม บนแผ่นอะครีลิคใส ที่เราสามารถเลื่อนให้เห็นถึงการเปลี่ยนแปลงของรูปแบบศิลปะ สถาปัตยกรรม ในแต่ละยุคสมัย เช่น ละโว้ อยุธยา รัตนโกสินทร์ เป็นต้น
เป็นการเปรียบเทียบที่ทำให้เราเข้าใจได้ว่า ความเป็นไทย สามารถปรับเปลี่ยนได้ เมื่อได้รับอิทธิพลมาจากชาติอื่นๆ เราก็สามารถนำมาผสมผสานปรับให้เข้ากับชาติเราได้อย่างลงตัว และงดงามจนเป็นเอกลักษณ์ในที่สุด ไม่เพียงแต่รูปแบบเจดีย์เท่านั้น แต่ยังมี ตุ๊กตุ๊ก รถบริการที่นักท่องเที่ยวรู้จักดี, ชุดไทยเช่น โจงกระเบน ที่ใครๆ ก็คิดว่าเป็นชุดของคนไทยคิดค้นโดยแท้ หรือไม่แต่อักษรไทย ที่มีความเป็นมายาวนาน โดยเริ่มต้นในสมัยพระเจ้าอโศกมหาราช เรื่อยมาจนรับอิทธิพลจากอักษรปัลลวะจากอินเดียใต้ จนกระทั่งเรามีหลักศิลาจารึก ตัวอักษรไทยที่ถูกประดิษฐ์ คิดค้นขึ้นโดยมหาราชที่สำคัญของคนไทย นั่นคือ พ่อขุนรามคำแหงมหาราช
ห้องไทยชิม
ห้องนี้มาแล้ว ชวนหิวที่สุดในบรรดาห้องทั้งหมดค่ะ น้ำย่อยออกตั้งแต่ก้าวแรกที่เห็นภาพแกงมัสมั่นบนฝาผนัง เพราะอิฉันเป็นคนจินตนาการไกล ทำตามที่ท่านไอน์สไตน์บอกไว้ทุกอย่าง ว่าจินตนาการสำคัญกว่าการเรียนรู้ (ฮ่าๆ) ห้องไทยชิม อุดมไปด้วยอาหารไทย อาหารภูมิภาค สารพัดอาหารไทยที่ได้ชื่อว่าอร่อย ถูกปาก เป็นที่รู้จัก ได้รับความนิยม ได้รับการโหวดจาก CNN ว่าเป็นอาหารที่สุดยอดระดับโลก
ห้องนี้มีความสนุกสนาน ตรงที่เราจะได้เรียนรู้ว่า อาหารแต่ละจานที่จัดตกแต่ง ให้เห็นแล้วชวนน้ำลายสอ มีที่มาอย่างไร มีเคล็ดลับ มีเกร็ดเล็กเกร็ดน้อยอะไรบ้าง ความคาใจส่วนตัวดิฉันได้ถึงคราวเฉลยในวันนี้นี่เอง สงสัยมานานว่า ปลาร้า (น้ำลายสอเลย) นิยมกันมาตั้งแต่เมื่อไหร่ คำตอบที่ได้จากห้องไทยชิม ทำให้อิฉันอึ้งไปชั่วขณะ ประทานโทษค่ะ ดิฉันขอเฉลย ปลาร้านี่นิยมและทานกันมาเป็นพันปีแล้ว ใครจะรู้ว่าชีวิตบนดาวพลูโตของดิฉันก่อนจะมาจุติบนโลกมนุษย์ คือ เมนูปลาร้าเกิดก่อนเสียอีกค่ะ ยังมีอีกหลายจานที่ชวนให้สนุกและเพลิดเพลินกับคำเฉลยบนก้นจาน
นอกเหนือจากเกร็ดความรู้บนก้นจานแล้ว ถ้าอยากรู้ว่าเมนูอาหารที่มีชื่อเสียงเช่น ส้มตำ หรือ ผัดไทย มีส่วนผสม และขั้นตอนในการปรุงอย่างไรบ้าง ให้เลือกจานใบใหญ่ ที่ไร้ภาพอาหารบนจาน นำมาวางบนจุดสำหรับสแกน QR Code วางให้ตรงตำแหน่งนะคะ เราก็จะได้ลุ้นกันค่ะว่า จานที่เราสุ่มเลือกมา คือ เมนูอะไร และมีส่วนผสมอะไร ขั้นตอนในการปรุงทำอย่างไรบ้าง ใครสนใจ จดกันได้เลยนะคะ หรือจะเก็บภาพแล้วลองไปปรุงทานดู บางทีเราอาจจะได้เมนูอาหารประจำบ้านเพิ่มมาอีก ๑ รายการอร่อยๆ ค่ะ เป็นความสนุกสนานที่ต้องลุ้น และจินตนาการความเป็นไทย ผ่านรสชาติ และส่วนผสมอันหลากหลายทั้งเครื่องเทศแบบไทยๆ และผักท้องถิ่นที่หาได้ในบ้านของเรา ผ่านจานเด็ดกลายเป็นเมนูอาหารไทยที่ขึ้นชื่อและรู้จักกันไปทั่วโลก
ห้องไทยวิทยา
ถ้าหากจะย้อนวันเวลาได้ ดิฉันมั่นใจเลยว่ามากกว่า 90% ทุกคนอยากย้อนวัยกลับไปในวัยเรียน เข้ามาในห้องนี้ปั๊บ แว๊บแรกที่เห็นคือ บรรยากาศห้องเรียน หลากหลายสมัยค่ะ สำหรับวัยอิฉัน คงไม่พ้นชวนให้นึกถึงเพื่อนวัยเด็กที่ไม่มีตัวตนจริง อย่างในแบบเรียนสมัยประถม ที่มี มานะ มานี ชูใจ ปิติ วีระ สมคิด แถมยังชวนให้คิดไปถึงสัตว์เลี้ยงอย่างเจ้าแก่ หรือแมวของชูใจด้วย
รูปแบบห้องไทยวิทยา นำเสนอช่วงเวลาเรียนในแต่ละสมัย ผ่านรูปแบบโต๊ะเรียน ตั้งแต่ พ.ศ.๒๔๗๕ ถึงปัจจุบัน ที่มีจอคอมพิวเตอร์เป็นส่วนประกอบโต๊ะเรียน หนังสือเรียน เนื้อหาการเรียนการสอน ในแต่ละโต๊ะเรียนของแต่ละยุคสมัย จะมีฟังก์ชั่นดีๆ ที่ทำให้เราย้อนความรู้สึกได้ด้วย เป็นอะไรนั้น ส่วนนี้ขอไม่เฉลยนะคะ ต้องรอไปพิสูจน์กันเองค่ะ และใครทีอยากย้อนวัยไปใส่คอซอง ขาสั้น หรือชุดนักศึกษา ห้องนี้มีชุดให้สวมใส่ แล้วแอคชั่นกระชากวัยกันได้เต็มสูบเลยค่ะ บอกเล่ามาถึงตรงนี้แล้ว รบกวนสะกดต่อมความอยากกันไว้สักแป๊บ อีกไม่นานเกินรอ ทุกคนจะได้พิสูจน์ความเป็นไทยกันอย่างแน่นอนค่ะ
แม้จะได้ชมตัวอย่างเพียงแค่ ๖ ห้อง แต่ นิทรรศการชุด ถอดรหัสไทย นี้มีความน่าสนใจเป็นอย่างมาก รูปแบบการนำเสนอทันสมัย ทุกคนสามารถมีส่วนร่วมได้ มีความสนุก เพลิดเพลิน ครบถ้วนมากๆ ค่ะ
นอกเหนือจากเรื่องเล่าพอสังเขปที่บอกเล่าให้ฟังกันแล้วนะคะ นิทรรศการแห่งนี้ เหมาะกับคนทุกเพศ ทุกวัย หากพาคุณพ่อ คุณแม่ คุณตา คุณยาย ผู้อาวุโสมา ไม่ต้องเป็นกังวลว่าจะเที่ยวไม่สนุกค่ะ ทางมิวเซียมสยาม จัดอุปกรณ์ อำนวยความสะดวกให้ครบถ้วน พร้อมเจ้าหน้าที่ที่บริการด้วยรอยยิ้มและมิตรภาพที่งดงาม สำหรับผู้พิการ หรือ สุขภาพ เข่า ขา อาจจะไม่สะดวก ทางมิวเซียมมีบริการรถเข็นให้แก่ทุกท่านด้วยค่ะ
หากคุณมีสัมภาระมาก สามารถฝากกระเป๋าได้นะคะ มีบริการรับฝากสัมภาระที่เคาน์เตอร์ขายตั่วด้านหน้า พูดถึงตั๋วในการเข้าชม ยังมีความเก๋ไก๋ เพราะจะมีรูปแบบเปลี่ยนไปเรื่อยๆ และเรายังสามารถถ่ายภาพของเราลงบนตั๋วเข้าชมได้อีกด้วย เก๋ไก๋อย่าบอกใคร มาเที่ยวแล้ว อย่าลืมบริการร้านค้า สำหรับของที่ระลึกจาก Muse Shop ที่ไม่มีที่ไหนแน่นอน ไม่ว่าจะเป็นแสตมป์สวยๆ มีทั้งแบบส่งในประเทศ และส่งต่างประเทศ, สมุดโน๊ตลายภาพวาดสวยๆ, พวงกุญแจเก๋ๆ หรือหนังสือดีๆ ที่ทรงคุณค่าในแง่ของประวัติศาสตร์ ความรู้ ความเป็นมา โดย Museum Press ซึ่งบอกเลยว่า หนังสือถูกและดี มีที่นี่จริงๆ
กล่าวกันมาถึงตรงนี้แล้ว ความสนุกยังไม่หมด ยังรอความอะเมซซิ่งจาก ๘ ห้องที่เหลือ ซึ่งอิฉันยืนยันว่าต้องไปตามหาความเป็นไทย และรากเหง้าในห้องที่เหลือให้เจอจงได้ค่ะ แล้วคุณล่ะคะ
ความเป็นไทยในมุมมองของคุณคืออะไร หากยังไม่มั่นใจ ตามไปลุยหาคำตอบกันได้ที่มิวเซียมสยาม กับ นิทรรศการ ถอดรหัสไทย ได้ในวันที่ ๒ ธันวาคม ๒๕๖๐ แล้วคุณจะรู้ว่า ความเป็นไทยมีอยู่ในตัวตนของทุกๆ คน มาร่วมกันภาคภูมิใจในสายเลือดของเป็นไทย ของเรากันค่ะ
ถ่ายภาพ / เรียบเรียง โดย เอกชฎา ศรีสุวรรณ์
เขียน ณ วันที่ 24 กันยายน 2560
ข้อมูลโดย Museum siam : https://www.museumsiam.org
